Nederland maakt zich enorm druk over privacy, maar verschilt ook enorm van mening over wat privacy nu eigenlijk behelst. Dat maak ik in ieder geval op uit twee lopende televisieprogramma’s die beide verklaren te draaien om privacy.
In Hunted van AvroTros moeten twaalf kandidaten drie weken lang uit handen van een opsporingsteam proberen te blijven. Zelf zag ik hoe ‘voortvluchtige‘ Frank rondhangt in de haven van Enkhuizen, onwetend van het feit dat twee vlezige mannen op het punt staan hem op te pakken. De mannen melden dat ze ‘het subject’ in het vizier hebben, er start een soundtrack met bibberende violen, en ja hoor, Frank wordt gearresteerd. Gejuich in de controlekamer.
‘Bestaat privacy eigenlijk nog wel?’ is de vraag waarvan Hunted de kijkers naar eigen zeggen wil doordringen. Maar waarom zou de privacy van Frank hier in het geding zijn? Frank doet alsof hij een boef is die gepakt moet worden. Hij weet dat zijn achtervolgers zullen proberen hem stiekem te bespieden en bij zijn vrienden en familie navraag zullen doen naar zijn gedrag. Frank weet ook dat het opsporingsteam alle informatie die de overheid over hem heeft, zal inzetten om hem te pakken te krijgen.
Behoorlijk spooky, inderdaad. Maar daar heeft Frank van tevoren wel expliciet toestemming voor gegeven – juist omdat dit niet zomaar mag. Als het goed is, zal de staat jou pas actief en doelgericht volgen als de rechter vindt dat er een zware en gerede verdenking tegen je is gerezen. En ja, dan zal de staat inderdaad alle mogelijke camera’s en andere technische snufjes inzetten om jou te kunnen arresteren. Gelukkig maar. Het is immers zeer ondermijnend als kwaad onbestraft blijft. Als Frank boef wil spelen, dan verspeelt hij het recht om met rust gelaten te worden en moet hij niet gaan zeuren over zijn privacy. Dat principe lag in cameraloze tijden niet anders. Dus waarom wordt dit eigenlijk aangeprezen als een programma dat onderzoekt of privacy ‘nog wel’ bestaat?
Voor de Amerikaanse filosoof John Dewey is elke handeling in principe privé – tenzij een handeling zoveel impact heeft dat zij controle behoeft. Als de effecten van jouw handeling de samenleving ernstig verstoren, dan is die handeling van jou daarmee automatisch een publieke handeling. Ik vind het een interessant idee, waarop ik nog aan het kauwen ben. Even proberen: in Deweys opvatting zijn problematische handelingen dus nooit privé. Een moeder die thuis – in haar ‘privédomein’ – haar kinderen mishandelt, verricht een publieke handeling. Kindermishandeling vinden wij immers schokkend.
In deze opvatting komt Donald Trump ook niet weg met zijn praatjes over vrouwen door te zeggen dat het maar ‘kleedkamergebral’ was – jongens onder elkaar, privégeklets, wink wink, u weet wel. Onbeduidende mannen kunnen zich daar misschien op beroepen, maar als de man die straks mogelijk het hoogste openbare ambt van de Verenigde Staten bekleedt op die manier over vrouwen praat, is dat heel verontrustend. Eenmaal president krijgt hij namelijk veel macht over vrouwen. Zijn gebral is publiek omdat het zoveel impact heeft. Of Trump die uitspraken in kleine kring of achter gesloten deuren doet, is daarbij niet relevant.
En nu dat andere televisieprogramma over privacy. Ik doel op Get The F*ck Out Of My House, te zien bij RTL5. Het format is dat honderd mensen samenwonen in een huis voor vier personen. ‘De deelnemers hebben geen enkele privacy’, verklaart de producent. Ze zitten inderdaad steeds op elkaars lip, en wel zonder dat ze elkaar als huisgenoten hebben uitgezocht; niet verwonderlijk dus dat hun behoeftes en verlangens enorm uiteenlopen. Een uitverkoren huisbaas mag de grote slaapkamer betrekken, het krappe huishoudgeld bestemmen, en om de zoveel tijd iemand wegsturen. Dat levert fikse spanningen op. Angelique steelt sigaretten, Boy laat John struikelen – fraai is het allemaal niet.
Als je leeft op de vierkante centimeter heeft jouw gedrag – hoe onbenullig ook – vrijwel altijd consequenties voor een ander. Nergens heb je een plekje voor jezelf waar je stoom kunt afblazen of even op standje nul mag. Altijd moet je op je woorden letten en op je hoede zijn. Om met Dewey te spreken: hier is alles wat je doet publiek. Zo’n plek, dat is de hel. Mij maakt dit programma duidelijk wat privacy beoogt te beschermen. Geborgenheid.
Marjan Slob